Situatie:

• een workshop over de presentietheorie
• ik leg een reeks topics voor waar we het over kunnen hebben
• 1 daarvan is ‘omgaan met regels’

Je kan er gif op nemen dat die gekozen wordt.
Dit topic is verbonden met het begrip ‘praktische wijsheid’.

Goed beslissen in moeilijke omstandigheden

‘Praktische wijsheid’ gaat over het juiste of goed doen in ‘het leven zoals het is’.

Het juiste doen in complexe, verwarrende, onthutsende of ontregelende omstandigheden.

Het begrip ‘praktische wijsheid’ roept de mogelijkheid op dat we in die onmogelijke omstandigheden (misschien) (soms) toch goed kunnen handelen. Het roept ons op om dat te (proberen) doen.

Een talent voor stommiteiten

Wijs beslissen en handelen … sóms zijn we daartoe in staat …, maar … we hebben ook een groot talent voor blikvernauwing, reactiviteit, krampachtigheid, kortzichtigheid, gebrek aan inzicht (in onszelf en anderen en omstandigheden).

Een groot talent voor stommiteiten dus.

Een prothese

Gemeenschappen, (micro- en macro-)culturen, kleine en grote organisaties hebben hier een prothese voor, om ons te ondersteunen en beschermen in onze kwetsbaarheid voor onwijsheid: regels.

Dit doe je.
Dat doe je niet.

Het idee is:

Volg de regels, want ze zijn gebaseerd op vele ervaringen in de loop van de tijd. Ze beschermen tegen fouten. Ze zorgen ervoor dat je het goede doet.

Het idee is:

Regels zijn gekristalliseerde wijsheid.

Meer regels, meer doden

In het boek ‘Practical wisdom’ hebben Schwartz en Sharpe het over een onderzoek over natuurbrandweerlui.
Een natuurbrand is een complex en onvoorspelbaar en levensgevaarlijk fenomeen.
De druk om het goede te doen is gigantisch.
Het risico dat je fouten maakt ook.

Psycholoog Karl Weick ontdekte dat succesvolle brandweermannen van oudsher slechts vier richtlijnen voor ogen hielden:

1. Bouw een tegenvuur (als je daar tijd voor hebt).
2. Ga naar de top van de bergkam waar de brandstof dunner is, waar zich stukken rots en leisteen bevinden en waar de wind gewoonlijk fluctueert.
3. Ga het vuur in en probeer er doorheen te werken door uitgebrande stukken samen te voegen.
4. Laat het vuur niet de plek kiezen waar het je raakt, want het zal je raken waar het het hevigst en het snelst brandt.

Maar dit evolueerde.
Er kwamen regels bij.
Steeds meer.
Van 4 werden het er 48.
Er kwamen regels voor de meest diverse omstandigheden.

Gevolg? Het aantal doden nam toe …

Dit is de verklaring die in het boek naar voren geschoven wordt:

• 4 richtlijnen kan je makkelijk onthouden.
• De brandweerlui wisten dat ze deze 4 moesten interpreteren, aanpassen en verbeteren al naargelang de omstandigheden.
• Ze wisten dat ze hun ervaring moesten gebruiken.
• Ze ervaarden de toestemming om te improviseren bij onverwachte gebeurtenissen.
• Teveel vertrouwen op regels gaat ten koste van het beoordelingsvermogen.

Als ik dit klopt, geldt dit dan ook voor de wereld van de hulpverlening en zorg?

Teveel regels => een gehoorzame hulpverlener <=> een denkende en context-sensitieve hulpverlener?

Scharrelruimte rond regels

Nu naar de presentietheorie.

Die stelt onophoudelijk deze vraag voorop:

Wat is nu goede zorg? (op dit moment, voor deze mens)

Regels bevatten (waarschijnlijk) veel wijsheid.

Tegelijkertijd ontslaan ze ons niet van de vraag:

Wat is nu goede zorg? (op dit moment, voor deze mens)

We moeten wakker genoeg blijven/worden om te voelen:

Wacht eens even, als we deze regel hier en nu volgen, doen we dan misschien kwaad?

Hoe voel je zoiets?
Misschien aan een onbestemd ongemak of een onrust. Misschien is deze onrust een morele onrust.
Misschien ga je het voelen wanneer een collega de moed opbrengt om de toepassing van de regel in vraag te stellen.

De presentietheorie stelt voor dat we de verantwoordelijkheid nemen om dit zorgvuldig te onderzoeken.

Dit betekent dat we scharrelruimte creëren rond de regel: we positioneren ons niet tegenover de regel alsof we een legkip zijn, opgesloten in een nauwe batterij.
We hebben scharrelruimte nodig, als denkende, op goede zorg uit zijnde mensen.
We verkennen met elkaar wat het goede is om te doen, en hoe zich dat verhoudt tot de wijsheid waar de regel op uit is.

Wat denk jij hierover?

Johan Van de Putte