overleven overlever

Wat is een overlever? (Take 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7)

door Johan Van de Putte

Wat is een overlever? (Take one): te zwaar

Wat is een overlever?
Iemand die een leven leidt dat te zwaar is voor een mens.

Wat is een overlever? (Take two): doordoen

Wat zijn overlevers?
Mensen of groepen die door ingrijpende gebeurtenissen gaan en die onderworpen zijn aan complexe factoren (sociale, economische, politieke, culturele, …). Die ingrijpende gebeurtenissen en factoren bepalen sterk het leven van de mensen.
De overlever probeert in leven te blijven door mee te gaan, te handelen, te verdragen, uit te houden en door te gaan met ‘doen’.
Zo zegt Frans Vosman het. En ook:
Bij alles wat er gebeurt toch de ene voet na de andere blijven zetten. Als het woord zou bestaan, zou ik overlevers ook ‘verdragers’ willen noemen.
(Ik blijf verder Vosman aanhalen)

Wat is een overlever? (Take three): de praktijk

De praktijk van overleven wordt beoefend op steile en glibberige grond.
Voor overlevers is het leven moeitevol. Zij gaan tegen de steilte op die in hun leven aanwezig is.
Ze leven met die steiltes, ze hebben een geheugen voor de steiltes, voor de last ervan en ze hebben hun eigen repertoire aan mogelijkheden om deze steiltes op te gaan.
De weg tegen de steilte op is glibberig. De grond is glad of je zakt erin weg.
Je moet moeite doen om je evenwicht te bewaren of te hervinden.
Vallen is onvermijdelijk.
Dan lig je er. Kaduuk. Weer recht (proberen) komen.
Dit leven brengt je volop in contact met het leven als zeepbel, die op elk ogenblik kan knappen.

Wat is een overlever? (Take four): moeite doen en ondergaan

Je doet moeite om te overleven.
Je ondergaat wat het leven je aandoet.
Je doet moeite om te overleven.
Je ondergaat wat er op je afkomt.
Altijd die twee.

Wat is een overlever? (Take five): onomkeerbaarheid

Overlevers zijn vertrouwd met het onomkeerbare van wat is gedaan en wat is ondergaan.
Er is dat wat niet lukt, de steilte waar je niet tegenop bent gekomen.
Niet doordat je je er niet voor ingespannen hebt maar
door de voortdurende ervaring van destabilisering, van het ‘nog- niet’ of ‘weer-niet’ waarmee men het voortdurend op een akkoordje weet te gooien. Dat is een onbegrijpelijk grote krachtinspanning.
Overgeleverd aan de steilte en aan zichzelf.

Wat is een overlever? (Take six): verbrijzeling van het verhoopte leven

‘Een beter leven komt eraan. Een betere versie van jezelf worden. Betekenisvoller. Doelgerichter. Vooruitgang. Altijd beter.’
Ken je dit perspectief, deze hoop?
Streven naar geluk en je geen raad weten met ongeluk.
Ken je die dynamiek bij jezelf?
Mensen die overleven, ervaren de verbrijzeling van dit hopen en dit anticiperen op vooruitgang en verbetering. Het beeld van hoe het leven er zou gaan uitzien ligt aan scherven.

Wat is een overlever? (Take seven): dégoût tegen vernedering

Overlevers proeven weerzin – dégoût – tegen vernederd worden.
Dat vernederende komt o.a. van progressieve projecten en ‘plastic taal’ en van hulpverlening: ‘Eigen regie voeren’, ‘veerkrachtig worden’, ‘beter zorgen voor de eigen gezondheid’, ‘problemen als een uitdaging zien’, ‘van klacht naar kracht’, ‘van lijden naar leiden’?
De wereld van de hulpverlening is innig verbonden met
  • een perspectief van vooruitgang en vragen als ‘wat kan beter?’, en ‘wat moet beter?’
  • een perspectief van hoop
  • een perspectief van ‘het goede leven’
  • een perspectief van persoonlijke daadkracht
  • een perspectief op dat wat ’toch maar normaal is’
  • een perspectief van empowerment
Die horizon.
Hulpverlening die dit als horizon heeft en niet beseft dat de overlever een héél andere horizon heeft, kan onbedoeld vernederend doen/zijn.
Dat geeft dégoût, want:
  • geen vooruitgang, maar glibberigheid en vallen en doordoen
  • geen hoop, maar verbrijzeling van het beeld van het verhoopte leven
  • niet ‘het goede leven’, maar doordoen, tegen de steilte in
  • geen persoonlijke daadkracht, maar ondergaan wat het leven met je aanricht
  • niet veel autonomie en veel heteronomie

Een vraag

Als
  • te zwaar
  • doordoen
  • steilte en glibberigheid
  • moeite doen en ondergaan
  • onomkeerbaarheid
  • verbrijzeling van het verhoopte leven
  • dégoût tegen vernedering
de levenshorizon bepalen van de mensen aan wie je goede zorg wil geven,
hoe komen we dan tot – niet-vernederende – goede zorg?
Johan Van de Putte
(’t is te zeggen: Johan Van de Putte die Frans Vosman samplet, op basis van diens artikel – ‘Overleven als levensvorm. Zorgethiek als kritiek op het ideaal van het ‘geslaagde leven’. )
(dank aan Lieven, Kevin, Kaat, Stéphane en Emmanuelle om mee te denken met deze tekst)
Vorming Presentie?